20 zadań dla rządu, by poprawić bezpieczeństwo na drogach w Polsce. Przełomowy raport PIU

Pierwszeństwo pieszych jeszcze przed pasami, obniżenie tolerancji przekroczenia prędkości do 3 km/h i zerowy limit alkoholu dla młodych kierowców – to tylko część z 20 zadań, które w Polsce należy zrealizować, by do 2030 r. znacząco poprawić bezpieczeństwo na drogach. Polska Izba Ubezpieczeń przygotowała przełomowy dokument, oparty na danych i naukowo potwierdzonych faktach oraz działaniach, które zakończyły się sukcesem w krajach podobnych do Polski. Tak szczegółowej strategii nie opracował do tej pory nawet rząd

Takiego opracowania jeszcze w Polsce nie było. W porównaniu z raportem PIU opracowany kilka lat temu w resorcie infrastruktury “Narodowy Program Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego 2013-2020” wygląda jak bezładny spis ogólników. Ubezpieczyciele zebrali całą wiedzę o wypadkach drogowych dostępną w Polsce oraz o działaniach prowadzonych nad Wisłą i w podobnych krajach europejskich.
Na tej podstawie zaproponowali rzetelną strategię poprawy bezpieczeństwa, która do 2025 r. zmniejszyła by liczbę ginących na polskich drogach o połowę, a do roku 2030 – w sumie o 2/3. To byłby gigantyczny skok. I bardzo potrzebny. Bo – jak zauważają autorzy opracowania – musimy z polityką BRD w kraju przyspieszyć. Nie tylko wciąż jesteśmy daleko za innymi krajami UE, ale też Europa nam coraz szybciej ucieka i to ta środkowo-wschodnia. W latach 2005-2015 niekorzystna różnica w śmiertelności związanej z wypadkami drogowymi w Polsce a krajami Europy Środkowo Wschodniej zwiększyła się z 14 proc. do blisko 17 proc.!

Co wiemy o wypadkach w Polsce i o ich sprawcach

Raport PIU jest szczegółową diagnozą stanu bezpieczeństwa drogowego w Polsce. Bardziej szczegółową niż dokumenty, które co roku przedstawia policja i Krajowa Rada BRD działająca w Ministerstwie Infrastruktury i Budownictwa.

Dokument wylicza główne problemy bezpieczeństwa ruchu drogowego w Polsce. Wśród nich te, o których w kraju dobrze wiemy np. że główne typy wypadków drogowych w Polsce to najechanie na pieszego oraz zderzenia boczne i czołowe oraz że piesi giną znacznie częściej niż kierowcy i pasażerowie samochodów.
Raport PIU zauważa jednak, że zderzenia boczne pośrednio wskazują na polski problem z bezpieczeństwem na skrzyżowaniach kolizyjnych (na których wydarza się 15 proc. wypadków śmiertelnych).

Dokument przedstawia też profil sprawców wypadków w Polsce. To głównie młode osoby, do 30. roku życia. Raport zauważa, że w Polsce w porównaniu do innych krajów europejskich wśród sprawców wypadków jest stosunkowo niewielki udział osób kierujących pod wpływem alkoholu i środków odurzających (11 proc.).

PIĘĆ GŁÓWNYCH GRUP PROBLEMÓW BRD W POLSCE:

Na podstawie dokładnej analizy polskich danych oraz porównania danych międzynarodowych autorzy raportu PIU w określili pięć najważniejszych grup problemów BRD w Polsce:

Wypadki z ofiarami wśród pieszych;
Raport zauważa więc to, co w Polsce wielokrotnie już podnoszono (pisaliśmy o tym również w portalu brd24.pl) – że tle innych krajów europejskich mamy problem z dużą śmiertelnością wśród pieszych. Stanowią oni trzykrotnie większy odsetek ofiar wypadków niż w innych krajach UE. Autorzy zauważyli też, że w wypadkach śmiertelnych częściej niż w wypadkach powodujących obrażenia winę przypisuje się w Polsce pieszym.

Wypadki powodowane przez młodych kierowców (poniżej 30. roku życia);
Eksperci zwracają uwagę, że szczególnie częstymi sprawcami wypadków drogowych w Polsce są młodzi kierowcy. Kierowcy w wieku 15-30 lat powodują, że w wypadkach rocznie ginie 830 osób a 3400 zostaje ciężko rannymi. Sprawcy, tak jak w innych przypadkach, są głównie mężczyznami (80 proc.)

Wypadki powodowane przez nadmierną prędkość;
Autorzy opracowania PIU zwracają uwagę, że choć o nadmiernej prędkości mówi się nad Wisłą dużo, to w związanych z nią wypadkach co roku ginie niemal 900 osób (30 proc. wszystkich ofiar). A najczęstszym typem wypadku związanego z prędkością jest uderzenie w drzewo. W wypadkach związanych z nadmierna prędkością giną głównie kierowcy oraz ich pasażerowie. To także częsta przyczyna wypadków z pieszymi.

Wypadki powodowane przez infrastrukturę niewybaczającą błędów;
W raporcie zauważono kwestię niedocenianą w rządowych opracowaniach. Eksperci wskazują na wagę infrastruktury bezkolizyjnej. Podkreślają, że 30 proc. wypadków miało miejsce na skrzyżowaniach, przy czym wypadki na stosunkowo bezpiecznych rondach stanowiły tylko 1 punkt procentowy tego odsetka. Wypadki na skrzyżowaniach
nie powodują wysokiej śmiertelności (ok. 4 proc.), ale – zdaniem ekspertów – są jednym z głównych obszarów problemowych na drogowej mapie Polski.

Wypadki z ofiarami w starych samochodach (starszych niż 10 lat)
W raporcie PIU pojawiła się jeszcze jedna grupa problemowa pomijana do tej pory w rządowych statystykach i opracowaniach – to wypadki z ofiarami w starych samochodach. Eksperci zauważają, że śmiertelność w wypadkach w Polsce jest najwyższa w przypadku starych modeli samochodów w wieku 10-20 lat. Statystycznie jest dużo większe ryzyko zginięcia w wypadku, gdy jedzie się starszym samochodem (w grupie tej były o 4 ofiary więcej na 100 tys. zarejestrowanych samochodów niż w przypadku samochodów w wieku od 2 do 10 lat). Przy tym jednocześnie w samochody w wieku od 10 do 20 lat są najliczniejsze w kraju (aż 8 milionów, czyli 40 proc. zarejestrowanych pojazdów). Znacznie częściej takimi samochodami – zapewne to uwarunkowanie ekonomiczne – kierują osoby młode. Ponad połowa to kierowcy w wieku do 30 lat.

Tymczasem – choć w Polsce częstotliwość kontroli technicznych samochodów jest jedną z najwyższych w Europie (raz w roku), to mamy jednocześnie najwyższy odsetek samochodów, które kontrolę przechodzą pozytywnie – 98 proc. (w Niemczech – 66 proc., w Wielkiej Brytanii – 71 proc. “Może to świadczyć o niskiej jakości okresowych badań technicznych” – zauważa raport PIU.

20 ZADAŃ DLA POPRAWY BRD W POLSCE

Po szczegółowych analizach – i przytoczeniu sukcesów w poprawie BRD w innych krajach (w raporcie opisano działania w Portugalii, Hiszpanii, Słowacji i Norwegii) – autorzy opracowania PIU przedstawili program, dzięki któremu można by było zmniejszyć liczbę ofiar wypadków drogowych w Polsce (o połowę do 2025 r., a o 2/3 do roku 2030).

Autorzy udowadniają, że to realny program. Bo dokładnie takie wskaźniki udało się osiągnąć w krajach, które zastosowały te rozwiązania.

Raport PIU przedstawia listę, które poprawią bezpieczeństwo drogowe w Polsce. Skupiają się one na czterech obszarach: Legislacja i przepisy ruchu drogowego; Nacisk na przestrzeganie przepisów; Budowa i utrzymanie infrastruktury; Edukacja.

Oto 20 zadań z raportu wraz z zakładanymi efektami, które powinny przynieść [poszczególne zadania będziemy przybliżać na brd24.pl w osobnych publikacjach poświęconych każdemu z zadań osobno]:

1. Pierwszeństwo pieszych przed wejściem na pasy
Należy zwiększyć ochronę prawną pieszego – co najmniej, jeśli ma wyraźny zamiar przejścia przez jezdnię. Doprecyzowanie minimalnych obowiązkowych zachowań kierowców przy zbliżaniu się do przejścia.
SPODZIEWANY EFEKT: Na podstawie statystyk skutków podobnych zmian w innych krajach można się spodziewać około 25-procentowego zmniejszenia liczby ofiar śmiertelnych i liczby ciężko rannych w wypadkach na przejściach dla pieszych.

2. Zaostrzenie standardów kontroli technicznej pojazdów
Należy m.in. wypracować standard szkolenia diagnostów oraz standard procesu przeprowadzania badania technicznego. Potrzebny jest nadzór nad stacjami kontroli. Należy zwiększyć kontrole i umożliwić nakładanie kar na stacje diagnostyczne dopuszczające do ruchu niesprawne samochody.
SPODZIEWANY EFEKT: Na podstawie statystyk skutków podobnych zmian w innych krajach można się spodziewać około 25-procentowego zmniejszenia liczby ofiar śmiertelnych i liczby ciężko rannych w wypadkach na przejściach dla pieszych.

3. Możliwość taryfikacji składki za ubezpieczenie komunikacyjne w oparciu o zgromadzone przez posiadacza pojazdu mandaty i punkty karne
Należy udostępnić – po opracowaniu mechanizmu wymiany danych z uwagi na ochronę danych osobowych – ubezpieczycielom dane z CEPiK i umożliwić dostosowanie taryfikacji ubezpieczeń do historii wykroczeń kierowcy.
SPODZIEWANY EFEKT: Można szacować, że nawet 10-procentowy spadek liczby ofiar wypadków spowodowanych złamaniem przepisów ruchu drogowego da efekt w postaci spadku liczby ofiar śmiertelnych o 230-240 rocznie; Ponadto dostosowanie wysokości składek OC do historii wykroczeń kierowcy pozytywnie wpłynie na wysokość składki OC kierowców, którzy jeżdżą zgodnie z przepisami (pozytywne wzmocnienie).

4. Obniżenie ustawowej tolerancji pomiaru przekroczenia prędkości z 10 km/h do 3 km/h
Zdaniem autorów raportu wprowadzenie tolerancji w Polsce było uniknięcie karania kierowców za błędy pomiarów. Wskazują, że w innych krajach tak wysoka tolerancja jednak nie występuje. W Niemczech są to 3 km/h, a np. we Włoszech tolerancja wynosi 5 km/h.
SPODZIEWANY EFEKT: Około 5-10-procentowe zmniejszenie liczby ofiar śmiertelnych i 1-5-procentowe zmniejszenie liczby ciężko rannych w wypadkach powodowanych przez przekroczenie prędkości.

5. Zrównanie ograniczeń prędkości w obszarze zabudowanym w dzień i w nocy (do 50 km/h)
SPODZIEWANY EFEKT: Około 15-20-procentowe zmniejszenie liczby ofiar śmiertelnych i 10-15-procentowe zmniejszenie liczby ciężko rannych w wypadkach powodowanych przez przekroczenie prędkości na terenie zabudowanym w nocy (w godzinach 23:00-5:00).

6. Wprowadzenie obowiązkowych testów umiejętności dla kierowców skuterów i motocykli o pojemności poniżej 125 cm3
Propozycja inicjatywy zakłada wprowadzenie obowiązkowych testów umiejętności dla kierowców jednośladów nieposiadających prawa jazdy kategorii A lub A1. Testy takie nie musiałyby przyjmować formy egzaminu państwowego, jednakże powinny wymagać od kierowcy udowodnienia znajomości techniki jazdy jednośladem oraz głównych zasad zachowania się na drodze.
SPODZIEWANY EFEKT: Około 10-15-procentowy spadek liczby ofiar śmiertelnych i ciężko rannych w wypadkach powodowanych przez kierowców jednośladów objętych inicjatywą.

7. Obniżenie dopuszczalnego limitu alkoholu dla młodych kierowców (poniżej 21. roku życia)
Idąc za przykładem innych krajów UE (Niemcy, Chorwacja), celowe wydaje się ograniczenie do zera dopuszczalnego limitu alkoholu we krwi kierowców poniżej 21. roku życia.
SPODZIEWANY EFEKT: Około 15-20-procentowy spadek liczby ofiar śmiertelnych i ciężko rannych wypadków powodowanych przez młodych kierowców pod wpływem alkoholu.

8. Zwiększenie liczby fotoradarów i kamer kontrolujących przestrzeganie przepisów ruchu drogowego
Ponowna instalacja fotoradarów oraz zwiększenie ich liczby w miejscach szczególnie niebezpiecznych. A także przeznaczenie wpływów z fotoradarów na specjalny fundusz, z którego będą finansowane działania związane z BRD.
SPODZIEWANY EFEKT: Około 15-20-procentowy spadek liczby ofiar śmiertelnych i ciężko rannych w wypadkach na odcinkach, gdzie zainstalowano fotoradary.

9. Optymalizacja rozmieszczenia oraz zwiększenie intensywności patroli i kontroli drogowych
Propozycja inicjatywy zakłada analizę oraz optymalizację rozmieszczenia punktów kontroli w celu wzmocnienia działania prewencyjnego i skupienia się na obszarach najbardziej niebezpiecznych.
SPODZIEWANY EFEKT: Literatura podaje różny poziom efektów dla różnych działań. Np. prowadzenie patroli policyjnych pozwala na zmniejszenie prawdopodobieństwa wypadku śmiertelnego lub z ciężkimi obrażeniami ciała o 0-2% na patrolowanych obszarach, a pomiary prędkości obniżają prawdopodobieństwo wypadku o około 15-20% na kontrolowanym odcinku.

10. Zwiększenie efektywności mandatów karnych poprzez zmianę ich struktury
Propozycja inicjatywy skoncentrowana jest przede wszystkim na poprawieniu efektywności oddziaływania mandatów, a nie jedynie na zwiększaniu ich wysokości i polega w równej mierze na:
– Podniesieniu maksymalnych wysokości mandatów karnych, w szczególności za przekroczenie dozwolonej prędkości
wymuszenie pierwszeństwa na drodze, do poziomu obowiązującego w innych krajach Europy Środkowej (Czechy,
Słowacja, Węgry, relatywnie do średnich zarobków);
– Zaostrzeniu kar (np. wprowadzenie progresywnej kwoty mandatu) za recydywę w łamaniu przepisu, wzorem Szwajcarii;
– Wprowadzeniu taryfikatora mandatów uzależnionego od zarobków karanej osoby, wzorem krajów skandynawskich.
SPODZIEWANY EFEKT: Niektóre publikacje sugerują obniżenie śmiertelności wypadków o 10-15% jako efekt wdrożenia systemu punktów karnych. Analizy przedstawione w raporcie również sugerują, że kraje-liderzy bezpieczeństwa na drogach stosują zdecydowanie wyższy poziom kar niż Polska, o czym może świadczyć ich skuteczność.

11. Usprawnienie skrzyżowań
W zależności od typu skrzyżowania, jego umiejscowienia i natężenia ruchu typowymi usprawnieniami są:
– Instalacja sygnalizacji świetlnej;
– Zamiana skrzyżowania na skrzyżowanie o ruchu okrężnym (rondo);
– Skanalizowanie skrzyżowania;
– Zamiana skrzyżowania czterowlotowego na dwa skrzyżowania trzywlotowe.
Potencjalne działania dodatkowe: Poprawa oznakowania (odnowienie, uspójnienie); Instalacja barierek; Poprawa oświetlenia; Poprawa widoczności na skrzyżowaniu.
SPODZIEWANY EFEKT: Ronda: 60-65% redukcji liczby ofiar śmiertelnych, 30-35% redukcji liczby ofiar z ciężkimi obrażeniami. Pozostałe: 15-30% redukcji liczby ofiar.

12. Likwidacja niebezpiecznych elementów pobocza
Do działań zmierzających do likwidacji niebezpiecznych elementów pobocza można zaliczyć:
– Wycinkę drzew wzdłuż drogi;
– Odsunięcie innych elementów pobocza o 5 metrów od skraju drogi;
– Oznaczenie przeszkód stojących na poboczu;
– Zlikwidowanie (wyrównanie) rowów i stromych obniżeń terenu wzdłuż drogi.
SPODZIEWANY EFEKT: 20-40% redukcji liczby ofiar śmiertelnych i z ciężkimi obrażeniami.

13. Poprawa oświetlenia dróg w szczególnie niebezpiecznych miejscach
Do działań zmierzających do poprawy sytuacji pod tym względem można zaliczyć:
– Poprawę oświetlenia dróg w miastach;
– Budowę oświetlenia dróg na terenach wiejskich;
– Budowę oświetlenia dróg wzdłuż dróg krajowych;
– Budowę dodatkowego oświetlenia dróg w wybranych, szczególnie niebezpiecznych punktach poza terenem zabudowanym.
SPODZIEWANY EFEKT: 50-60% redukcji liczby ofiar śmiertelnych i 10-15% redukcji ofiar z ciężkimi obrażeniami.

14. Likwidacja pozostałych niebezpieczeństw na drogach w oparciu o audyty BRD
Audyty bezpieczeństwa zidentyfikowanych miejsc (tzw. czarnych punktów) szczególnie niebezpiecznych mogą  wykazać konieczność innych niż wyżej wymienione usprawnień.
SPODZIEWANY EFEKT: 10-40% redukcji liczby ofiar śmiertelnych i ofiar z ciężkimi obrażeniami w zależności od podjętych działań.

15. Usprawnienie przejść dla pieszych
W zależności od umieszczenia, natężenia ruchu, typu skrzyżowania typowymi usprawnieniami są:
– Instalacja sygnalizacji świetlnej;
– Poprawa oznakowania pionowego i poziomego (np. przy użyciu jaskrawych kolorów lub odblaskowej farby);
– Budowa wyniesionych przejść dla pieszych;
– Budowa „azylów” dla pieszych;
– Instalacja barierek przy przejściach dla pieszych;
– Poprawa oświetlenia przejść dla pieszych;
– Budowa przejść podziemnych/nadziemnych.
SPODZIEWANY EFEKT: 25-40% redukcji liczby ofiar śmiertelnych i ofiar z ciężkimi obrażeniami w zależności od podjętych działań.

16. Wprowadzenie obszarowych ograniczeń ruchu drogowego
W wybranych częściach miast istnieje możliwość ograniczenia ruchu samochodowego. Chodzi m.in. o dzielnice zabytkowe, te, które były budowane z myślą o znacznie mniejszym natężeniu ruchu oraz dzielnice mieszkaniowe.
Lokalne, obszarowe ograniczenia ruchu drogowego mogą być wprowadzane na zasadzie:
– Fizycznej separacji ruchu pieszego od ruchu samochodowego (stworzenie ulic dla pieszych, np. za pomocą barierek);
– Wprowadzenia ograniczeń w ruchu kołowym dla osób niebędących mieszkańcami obszaru lub samochodów niespełniających norm środowiskowych (głównie stare i duże pojazdy);
– Wprowadzenia dodatkowych ograniczeń prędkości i ruchu, np. za pomocą dróg jednokierunkowych, umieszczenia progów zwalniających, „szykan”.
SPODZIEWANY EFEKT: 15-30% redukcji liczby ofiar śmiertelnych i ofiar z ciężkimi obrażeniami w zależności od
podjętych działań.

17. Wprowadzenie wieloletniego planu akcji informacyjnych i edukacyjnych dla dorosłych
Większość podejmowanych działań w Polsce to jednorazowe akcje, realizowane w oderwaniu od siebie przez wiele instytucji. Dlatego też propozycja inicjatywy przewiduje:
– Wypracowanie wieloletniego planu kampanii informacyjnych, co zapewni dotarcie do wszystkich użytkowników dróg oraz trwałość przekazu;
– Zintegrowanie działań na poziomie centralnym przy udziale instytucji i mediów państwowych; zaproszenie do współpracy firm z sektora prywatnego;
– Jasne komunikowanie istniejących problemów z bezpieczeństwem ruchu drogowego w Polsce, wraz ze statystykami wypadków i kosztami ponoszonymi przez społeczeństwo;
– Zwiększanie świadomości społecznej dotyczącej zabezpieczeń w pojazdach, między innymi pasów bezpieczeństwa, kasków (u motocyklistów i rowerzystów), posiadania poduszek powietrznych, systemów kontroli trakcji itp.;
– Zwiększanie świadomości społecznej dotyczącej zabezpieczeń pieszych i rowerzystów, np. odblasków, odpowiednich świateł podczas poruszania się nocą;
– Zintegrowanie działań informacyjnych i edukacyjnych z dodatkowymi działaniami kontrolnymi policji oraz komunikatami podsumowującymi sukcesy prowadzonych akcji.
SPODZIEWANY EFEKT: Około 5-10-procentowy spadek liczby ofiar śmiertelnych i ciężko rannych wypadków w grupie osób, do których kampanie dotrą.

18. Poprawa edukacji nt. bezpieczeństwa w ruchu drogowym w programie szkolnym
Aktualnie w nauczaniu szkolnym temat bezpieczeństwa ruchu drogowego jest poruszany na wszystkich poziomach edukacji.
Propozycja inicjatywy zakłada intensyfikację tych działań oraz rekomenduje wykorzystanie technologii IT (np. symulacji virtual reality) w edukacji.
Jako priorytety określone zostały:
– Edukacja dzieci i młodzieży w kontekście ich bezpieczeństwa jako pieszych, rowerzystów, kierowców skuterów;
– Edukacja dzieci i młodzieży w kontekście ich roli jako przyszłych kierowców;
– Budowanie świadomości niebezpieczeństw związanych z jazdą po spożyciu alkoholu (np. dzięki symulacjom komputerowym) oraz łamaniem przepisów.
SPODZIEWANY EFEKT: Około 10-20-procentowy spadek liczby ofiar śmiertelnych i ciężko rannych wypadków w grupie osób, do których kampanie dotrą.

19. Rozszerzenie oferty jazd doszkalających
Założeniem proponowanej inicjatywy jest rozszerzenie oferty dodatkowych i dobrowolnych szkoleń kierowców. Jako liderzy tej inicjatywy zostały zaproponowane Wojewódzkie Ośrodki Ruchu Drogowego. Potencjalną rolę do odegrania mają tu również producenci samochodów (działalność marketingowa) oraz szkoły jazdy (działalność marketingowa i komercyjna).
SPODZIEWANY EFEKT: Nawet 20-procentowy spadek liczby ofiar śmiertelnych i ciężko rannych w wypadkach powodowanych przez kierowców, którzy przeszli kursy jazdy defensywnej (na przykładzie doświadczonych kierowców zawodowych).

20. Zachęcenie przedsiębiorstw do inwestycji w bezpieczną infrastrukturę – „adopcja skrzyżowań”
„Adopcja” skrzyżowania to inicjatywa polegająca na zainwestowaniu przez przedsiębiorstwa o zasięgu ogólnopolskim lub lokalnym w modernizację wybranych, niebezpiecznych skrzyżowań w miastach. Inwestycje te mogą być realizowane na zasadzie budżetu partycypacyjnego lub partnerstwa publiczno-prywatnego. Inicjatywa ta może być wspierana np. możliwością częściowego odpisania od podatku zainwestowanych środków.
SPODZIEWANY EFEKT: Podobnie jak w przypadku innych inicjatyw usprawnienia skrzyżowań, inicjatywa ta może przynieść około 15-60-procentową redukcję liczby ofiar na skrzyżowaniach objętych działaniami.

Łukasz Zboralski

POBIERZ PEŁEN RAPORT PIU W FORMACIE PDF: “Strategia poprawy bezpieczeństwa drogowego w Polsce”